Gaat het museum in zijn 26e jaar van bestaan nog wel open?

In 2023 bestond Museum Møhlmann 25 jaar. Dat is best lang voor een onafhankelijk, niet gesubsidieerd museum. Het heeft in die afgelopen 25 jaar zeker ook tegenslagen gekend. Onmeetbaar groot was het verlies van Laura in 2010, muze van Rob Møhlmann, en het warme welkom van het museum. Maar ook twee verhuizingen (2000 en 2007) hakten erin, met twee zeer grote en ingrijpende verbouwingen tot gevolg. Daarna volgden schades door bevingen en een eerste herstel, de herhaalde sluitingen door Corona, de energiecrisis die het museum bijna nekte, en nu dan de (voorlopige) sluiting door versterking van het gehele pand, de museale en monumentale herenboerderij De Muzeheerd aan het Damsterdiep in Appingedam.

Wat is versterking?

Versterking is géén schadeherstel van bijvoorbeeld scheuren. Bij de versterkingsopgave wordt in opdracht van de NCG (Nationaal Coördinator Groningen) het hele gebouw minutieus digitaal in kaart gebracht, waardoor een gedetailleerd 3D-beeld ontstaat van, in dit geval, De Muzeheerd. In combinatie met alle bekende technische gegevens, wordt op dit digitale model een virtuele (nog te verwachten) zware beving losgelaten. Ook als de gaskraan dicht gaat en blijft (?) kan dat nog decennialang gebeuren. Wat in deze simulatie op of aan het gebouw rood kleurt, moet worden versterkt. Na versterking is het gebouw ook niet onverwoestbaar, maar moet het de bewoners of aanwezigen ‘voldoende tijd’ bieden om het veilig te kunnen verlaten. Hoeveel tijd, is lastig ergens terug te vinden, maar ik heb voormalig minister Hans Alders in Loppersum horen zeggen: “ongeveer 10 minuten”.

Voortraject

Aan de versterkingswerkzaamheden gaat een lang traject vooraf van onderzoeken, berekenen, en uiteraard overleg. Voor De Muzeheerd (en dus ook Museum Møhlmann) begon dat eind 2021. In eerste instantie hoopte men al in 2023 te beginnen, maar het museum wilde toch nog wel fatsoenlijk het 25e jubeljaar vieren. Al spoedig echter, bleken de zaken toch ingewikkelder en meer tijd te kosten. Bovendien moest er ook nog eerst een registratie, verhuizing, en opslag van (een deel van) de collecties plaatsvinden. Ook voor de NCG was de versterking van een museum (dat ook nog eens een monument is) een unieke zaak, anders dan het meer gebruikelijke van woningen.

Begin (registratie)

Aan de registratie (in eerste instantie vooral fotografisch vastleggen) van de kunst, hangend en staand in het museum, werd direct na de laatste tentoonstellingdag (17-12-2023) begonnen. Dat bleek alleen al goed voor ruim 1100 objecten (werken Møhlmann, Mankes, Meesterhandwand, Schatkamer, Van Ostade, etc.). Daarna is alles zorgvuldig door verhuisbedrijf De Jong ingepakt, vervoerd en opgeslagen. Ondertussen werd op de voorzolder van het huis een begin gemaakt met het verder fotografisch vastleggen van de collectie aldaar door fotograaf Hans Wijninga. Die grote collectie bestaat uit beeldverhalen, welke ook deel gaat uitmaken van het totaal aan museumcollecties. Het gaat om – vaak waardevolle – oude(re) stripalbums en bladen, grofweg gepubliceerd tussen 1900 en 2000. Veelal eerste drukken. Deze bevonden zich in 25 hoge kasten op de voorzolder van De Muzeheerd. Het bleek om een totaal aantal van ruim 12.000 objecten te gaan. De voorzolder moet namelijk ook geheel worden ontruimd, omdat daar de beide ‘versleepte’ schoorstenen worden versterkt en dak en zoldering dan (voor een deel) open moet.

Verdere planning

Ook Het Mankes Kabinet in de hals van De Muzeheerd moest leeg, omdat daar twee hele lange, hoge, ijle schoorstenen moeten worden versterkt en het dak moet worden verbeterd. Achter het Mankes Kabinet, ligt in U-vorm het ‘Ordentelijk Depot’ met naar schatting ruim 2000 (ingelijste)kunstwerken. Dat alles vastleggen, én stuk voor stuk inpakken, vóór aanvang van de sloop en herbouw in januari 2024, zou niet meer op tijd gerealiseerd kunnen worden. Daarom wordt over de hele hals van De Muzeheerd een enorme steiger mét dak (zeil) over de nok heen gebouwd, zodat de kunstwerken niet beschadigd kunnen worden door weersinvloeden. Het fotograferen daarvan moet ‘tussendoor’ plaats vinden. Naast de beeldverhalen waren er ook circa 2000 kunstwerken aanwezig op de voorzolder van het voorhuis (ongeveer 500 ingelijst en 1500 niet-ingelijste 15e, 16e en 17e eeuwse prenten). Deze zijn om dezelfde reden ‘intern verhuisd’ naar de Grafiekzolder bovenin het museum, waar géén werkzaamheden zullen plaatsvinden en waar ook dat deel tussendoor gefotografeerd zal worden. Datzelfde gaat later ook gelden voor de ca. 9000 kunstboeken in de kunstbieb, die qua versterking ‘buiten schot’ blijft.

Sloop en herbouw (fase-1)

Op 8 januari ging Bouwbedrijf Pot aan de slag. Fase 1 is de sloop en herbouw van vrijwel alle gasbeton binnenmuren aan de oostzijde van het museum (schuur) gedeelte van de Muzeheerd, doorlopend in de kleine schuur (Koffiekamer en Van Ostade-expositieruimte, het kleine depot daarachter, de opslagruimte en het vrijwilligersvertrekje). Ook het keukentje achter de balie is volledig weggehaald. Al deze muren worden door zeer solide HSB (houtskeletbouw) vervangen en speciaal verankerd aan de bestaande oude buiten en binnenmuren.

Tussenfase

Ondertussen worden buiten enkele rollagen metselwerk op de gevelranden gesloopt en opnieuw of nieuw, van loodslabben voorzien en weer opgemetseld. Ook moet binnen veel installatiewerk worden verwijderd en herlegd, of nieuw aangelegd. In het schildersatelier moet een wand opnieuw worden verankerd (met weer alle gevolgen daarvan). Alle verbindingen van sporen, juffers, hanenbalken en andere delen van het gebint, moeten worden gecontroleerd op aaneenhechting (al lijkt dat deel wel in goede conditie).

Fase 2

Voortschrijdend inzicht geeft aan dat waarschijnlijk niet een klein deel, maar toch alle binnenmuren aan de gehele westzijde moeten worden gesloopt en eveneens vervangen worden door HSB (overige gasbeton binnenmuren in de Grote Zaal en andere binnenmuurtjes blijven vooralsnog staan; ook de bovenetages waar alles al uit HSB bestaat).

Fase 3

Aanpak alle schoorstenen (5) die moeten worden versterkt. Door de verandering aan de schoorstenen zijn overigens alle bestaande kachels volgens de dan geldende norm afgekeurd en moet daar iets nieuws voor in de plaats komen (dit waarschijnlijk voor eigen rekening). Dan zal ook de dakbedekking van de hals worden verwijderd en worden voorzien van dampremmende folie (alleen dit deel van het immense dak en dat van het het voorhuis – heeft deze folie niet).

Fase 4 en diverse tussenfasen

Dat wordt de aanpak van de ‘Bomhoek’ en de ‘Kantoorhoek’. De ‘Bomhoek’ is aan westzijde aan de woonkamer gesitueerd. Het betreft een zwaar beschadigd en destijds met ijzeren gevelbanden hersteld (opgevangen) hoekdeel van het huis, nadat bij oorlogshandelingen rond de nabijgelegen Brug van Tjamsweer (in 1945 opgeblazen) ook De Muzeheerd beschadigd raakte. Als onderdeel van het monument moet ook dat ‘verhaal’ zichtbaar behouden blijven. Daartoe moet de hele pui worden gestabiliseerd, tegen verdere verzakking door aardschokken. Hier zal een heipaal zo diep als nodig de grond in worden ‘geschroefd’ opdat de gehavende-gerepareerde muur uiteindelijk gestabiliseerd kan worden. Een soortgelijke behandeling krijgt aan de oostzijde de ‘Kantoorhoek’ waar een deel van de gevel door aardtrillingen uit de constructie dreigt te breken. Een andere grote aanpak geldt herstel van de ‘Museumentree’ waar scheurvorming ook ernstige inwatering tot gevolg heeft gehad en houtrot is ontstaan.

Grote schilderbeurt

Bij dit alles is ook gekozen voor een grote schilderbeurt. Een prijzig project, waar voor een deel subsidie is te krijgen, maar dit wel voor rekening van de bewoner/eigenaar komt voor zover het niet met de versterking te maken heeft. Ondanks de hoge kosten heb ik hier toch voor gekozen om het museum uiteindelijk nog ‘solider’ verder de toekomst in te dragen. En een deel staat of komt toch al in de steigers te staan.

Verduurzaming

In het kader van de ‘versterking’ wordt – voor uitsluitend het woongedeelte – ook gekeken naar verduurzaming. Gelukkig had ik zelf al het hele museum (dak en wanden) rondom geïsoleerd. De woning echter, is zeer ‘open’ en tochtig. Houten vloeren staan in direct contact met de koude buitenlucht, de vele, vaak hoge, ramen (ca. 20) zijn enkelglas, alle deuren kieren, en de wanden zijn niet geïsoleerd. Maar wat is mogelijk voor een monument? En hoe? En ook dan, moet worden ingepakt en verhuisd, et cetera. Hier is nog geen duidelijkheid over.

Gevolgen

De gevolgen zijn veel, veelzijdig, ingrijpend, en op persoonlijk vlak soms zeer ingrijpend. Hoewel ‘versterking’ alles in principe weer in de ‘oude staat’ terugbrengt, dwingt de grootscheepse aanpak ook tot een (her)overweging van de indeling en/of gebruik van delen van het museum, alsook van de woning. Hoofd en hart krijgen weinig rust.

Discrepantie en verloop

Voor wie niet in dit gebied woont, en/of met deze problematiek te maken heeft, is de situatie waarin bewoners zich veelal bevinden moeilijk voor te stellen. Deze krijgen te maken met twee instanties: Het IMG (Instituut Mijnbouw Groningen) en de NCG. De eerste stelt schades vast en keert – indien aardbeving-gerelateerd bevonden – een bedrag uit om het te laten repareren. Wel of niet repareren is dan aan de bewoner. De NCG daarentegen, kijkt louter naar veiligheid. Als die in het geding is, moet worden ingegrepen. Weigeren kan, maar is moeilijk en uiteindelijk ook niet verstandig. Dan ligt immers alle verantwoordelijkheid volledig bij de bewoner. En… wat is zonder versterking bijvoorbeeld nog de waarde van je huis?

De mentale impact echter, is vaak veel groter dan de fysieke omdat in veel gevallen huizen platgaan, of zodanig onder handen moeten worden genomen dat bewoners tijdelijk (dat is soms jaren) ergens ander moeten wonen. Wil je dat bijvoorbeeld nog wel als (hoog)bejaarde, met een gerede kans in een tijdelijke woning of appartement te komen te overlijden? En wil je voor je ogen gesloopt zien worden waar je kinderen geboren werden, lief en leed hebt gedeeld, en waar je jaren van moeite, geld en energie aan onderhoud en verbetering in hebt gestoken?

Ook brengen de twee gelijksoortige instanties soms zulke grote verschillen van inzicht aan het licht die oordeelkundig gezien eigenlijk niet zouden mogen voorkomen. Zo werd in het geval van De Muzeheerd de ernstige schade aan de museumentree, die bij de opening in 2008 door aannemer De Winter volledig is hersteld en vernieuwd, door het IMG als ‘achterstallig onderhoud’ nietig verklaard voor aanpak, evenals de verzakte ‘Bomhoek’. Beter onderzoek (en luisteren naar de bewoner) van de NCG wees echter het tegendeel uit. Soms voelen bewoners zich als de speelbal in een flipperkast.

Hoe lang en hoe verder?

Op die vraag is moeilijk antwoord te geven. Wat zit mee, wat zit tegen, wat dient zich nog aan, etc.? Bovendien zijn er allerlei verdere, en langer doorwerkende consequenties dan louter het aannemerswerk. Zo moeten op een gegeven moment de collecties ook weer terug, moet er worden uitgepakt, opnieuw worden ingedeeld, ingericht, herschikt, plannen gemaakt, enzovoort. Voorlopig is uitgegaan van oktober 2024 als mogelijke maand van heropening voor het laatste kwartaal van 2024. Dit dan met de 26e Onafhankelijke Realisten Tentoonstelling (ORT). Maar het kan onverhoopt ook zo zijn dat de ontwikkelingen langer duren of zich pas later als éénduidig in het afrollen laten leren kennen. En om nu bijvoorbeeld geforceerd toch nog voor een laatste maand of paar weken open te gaan, is ook niet verstandig. In dat geval wordt 2024 een museumloos jaar en start het museum in het voorjaar van 2025.

Hoe is de NCG voor de Muzeheerd en haar bewoners?

Geluiden over de NCG kunnen wisselen voor waar het een waardering betreft. Op elk project zit dan ook weer een ander team. En zoveel mensen, zoveel inzichten, werkwijzen, opvattingen en karakters. Over het team dat rond De Muzeheerd opereert, ben ik in elk geval zeer tevreden. Er wordt heel coöperatief meegedacht en het nieuwe élan van ‘naast de bewoners staan’ wordt hier tot nu toe overtuigend waargemaakt. Maar de NCG is niet alles. Want behalve met bewonerbegeleiders, projectleiders, bouwtoezichthouders, en programmamanagers, heb je ook te maken met monumentenzorg, architecten, constructeurs, gemeenteambtenaren, aannemers, onderaannemers, en wat en wie al niet meer. Ook daar kan De Muzeheerd alleen maar blij mee zijn. De Muzen zelf, klagen overigens wel veelvuldig over een surplus aan lawaai en aan bouwstof in de vleugelen, maar dat zijn ook zeer gevoelige wezens.

Tot slot

De ingreep is in vele, zo niet in alle opzichten zéér ingrijpend, maar als iedereen zó zijn schouders eronder zet en blijft zetten, ben ik ervan overtuigd dat we hier allemaal niet alleen versterkt, maar ook gesterkt uit zullen komen.